Metody wykrywania jaskry – kluczowe badania i ich znaczenie dla wzroku

Jaskra przez długi czas nie daje widocznych objawów, a utraconego widzenia nie da się przywrócić. Dlatego kluczowe są badania, które wykrywają zmiany zanim pojawią się ubytki w polu widzenia. Poniżej znajdziesz najważniejsze metody, ich znaczenie i to, czego realnie możesz się po nich spodziewać podczas wizyty.

Przeczytaj również: Ochrona obiektów

Dlaczego wczesne wykrycie jaskry decyduje o ochronie wzroku?

Jaskra uszkadza włókna nerwu wzrokowego stopniowo i nieodwracalnie. U wielu osób przebiega z prawidłowym ciśnieniem w oku, dlatego samo mierzenie ciśnienia nie wystarcza. Kompleksowa ocena łączy pomiar ciśnienia, obrazowanie struktur oka i testy funkcjonalne pola widzenia. Taki zestaw badań pozwala wychwycić drobne nieprawidłowości, udokumentować je i monitorować w czasie.

Przeczytaj również: Bezcenna pomoc

Podstawowe badania: co oceniają i co mówią o ryzyku jaskry?

Tonometria mierzy ciśnienie wewnątrzgałkowe. Podwyższone wartości zwiększają ryzyko uszkodzenia nerwu wzrokowego, ale prawidłowy wynik nie wyklucza jaskry normociśnieniowej. Ważna jest także grubość rogówki (pachymetria), która wpływa na interpretację wyniku.

Przeczytaj również: Dzieci i ich problemy z zębami

Oftalmoskopia pozwala obejrzeć dno oka i tarczę nerwu wzrokowego. Okulista ocenia stosunek zagłębienia do tarczy (tzw. C/D), obecność wybroczyn, ścieńczenie brzegu neurogleju oraz symetrię między oczami. Zmiany strukturalne mogą wyprzedzać ubytki funkcjonalne.

Perymetria bada pole widzenia. Typowe dla jaskry są łukowate ubytki, ubytki przy nosie i paracentryczne skotomy. Perymetria pozwala mierzyć progresję, ale wczesne etapy choroby mogą nie dawać jeszcze zmian, dlatego łączy się ją z obrazowaniem.

Gonioskopia ocenia kąt przesączania w komorze przedniej oka. Rozróżnia jaskrę pierwotnie otwartego kąta i zamkniętego kąta oraz wykrywa nieprawidłowości (np. zrosty, pigment). To badanie decyduje o dalszej ścieżce diagnostyczno-terapeutycznej.

Nowoczesne obrazowanie nerwu wzrokowego: OCT, SOCT, HRT 3, GDx

OCT (optyczna koherentna tomografia) wykonuje przekroje siatkówki i tarczy nerwu wzrokowego. Mierzy grubość warstwy włókien nerwowych (RNFL) i kompleksu zwojowo-deretynalnego (GCC/GCL). W jaskrze obserwuje się ścieńczenia sektorowe, często asymetryczne, zanim pojawią się ubytki w perymetrii.

SOCT to odmiana spektralna OCT, która zapewnia wysoką rozdzielczość i szybki zbiór danych. Ułatwia powtarzalny monitoring tych samych przekrojów oraz porównania z normami wieku.

HRT 3 (tomografia konfokalna tarczy) tworzy trójwymiarową mapę tarczy nerwu wzrokowego. Analizuje m.in. kontur, zagłębienie i objętość tarczy, co pomaga wykryć subtelne zmiany strukturalne.

GDx wykorzystuje polarymetrię laserową do oceny grubości warstwy włókien nerwowych wokół tarczy. Jest czuły na wczesne ubytki strukturalne, które mogą poprzedzać defekty w polu widzenia.

Testy funkcjonalne pola widzenia: standardowa perymetria i FDT

Perymetria standardowa pozostaje złotym standardem oceny funkcji. Wynik opisuje lokalizację, głębokość i powtarzalność ubytków. Interpretacja uwzględnia parametry wiarygodności (np. fałszywe alarmy) i porównania do badań wcześniejszych.

Perymetria FDT (frequency-doubling technology) wykorzystuje zjawisko podwajania częstotliwości. Umożliwia wczesne wykrycie zaburzeń czułości kontrastowej komórek zwojowych, dzięki czemu bywa dodatkiem do rutynowych testów przy podejrzeniu zmian przedklinicznych.

Elektrofizjologia: VEP i PhNR jako obiektywne wskaźniki funkcji

VEP (potencjały wywołane wzrokowe) mierzy odpowiedź kory wzrokowej na bodźce. Opóźnienia i obniżenie amplitudy mogą sugerować dysfunkcję w drodze wzrokowej, jednak interpretacja wymaga uwzględnienia innych chorób układu wzrokowego.

PhNR (ujemna fala w elektroretynogramie wzrokowym) odzwierciedla czynność komórek zwojowych siatkówki. W jaskrze amplituda PhNR może się obniżać, co stanowi czuły marker uszkodzeń neuronalnych na wczesnych etapach.

Jak łączyć wyniki: schemat kompletnej oceny ryzyka jaskry

Praktyka kliniczna opiera się na zasadzie: połącz strukturę i funkcję. Zazwyczaj zaczyna się od wywiadu i oceny czynników ryzyka (wiek, obciążenie rodzinne, krótkowzroczność, ciśnienie krwi), następnie wykonuje tonometrię i pachymetrię oraz oftalmoskopię. Jeśli wyniki budzą wątpliwości, zleca się OCT/SOCT i perymetrię, a przy niejasnej etiologii – gonioskopię, testy elektrofizjologiczne i dokumentację fotograficzną dna oka do porównań w czasie.

Ważne jest monitorowanie progresji. Ustalony punkt odniesienia (baseline) obejmuje obrazy strukturalne (OCT/HRT 3/GDx), wynik pola widzenia oraz zdjęcia tarczy. Kolejne badania porównuje się do wyjściowych, co pozwala zauważyć nawet powolny trend pogorszenia.

Na co zwrócić uwagę jako pacjent: praktyczne wskazówki do rozmowy w gabinecie

Pytaj, jakie badania są planowane i dlaczego. Interesuj się tym, czy wynik ciśnienia został skorygowany o grubość rogówki; czy wykonano ocenę tarczy nerwu wzrokowego oraz czy masz zapis obrazów bazowych do monitorowania. Zapytaj o rolę perymetrii lub FDT, jeśli dolegliwości nie występują, a istnieją czynniki ryzyka. Uzgodnij częstotliwość kontroli w zależności od wyników i profilu ryzyka.

Jeżeli chcesz dowiedzieć się, jak wygląda pełna diagnostyka jaskry krok po kroku, zapoznaj się z opisem badań i sposobem ich interpretacji, a następnie skonsultuj wnioski podczas wizyty.

Czego nie przegapić: wnioski z badań i ich znaczenie dla ochrony wzroku

Kluczowe filary to: tonometria, oftalmoskopia, perymetria i OCT – uzupełnione o gonioskopię i dokumentację obrazową. Nowoczesne technologie, takie jak SOCT, FDT i ocena PhNR, umożliwiają wykrywanie zmian na bardzo wczesnym etapie, często przed pojawieniem się subiektywnych objawów. Zestawienie danych strukturalnych i funkcjonalnych, a następnie ich systematyczne porównywanie, decyduje o rozpoznaniu i dalszym postępowaniu.

Najczęściej wykonywane badania w podejrzeniu jaskry

• Tonometria – ocena ciśnienia wewnątrzgałkowego z uwzględnieniem grubości rogówki.
• Oftalmoskopia – oglądanie tarczy nerwu wzrokowego i fotografowanie dna oka.
• Perymetria i/lub FDT – analiza funkcji pola widzenia i czułości kontrastowej.
• OCT/SOCT, ewentualnie HRT 3 lub GDx – ocena struktury RNFL i GCL, porównania z normami.
• Gonioskopia – klasyfikacja typu kąta przesączania i wykrywanie nieprawidłowości.
• VEP/PhNR – obiektywna ocena funkcji drogi wzrokowej i komórek zwojowych.

Przykładowy przebieg diagnostyczny

• Wywiad i czynniki ryzyka → tonometria + pachymetria → oftalmoskopia.
• Wskazania do pogłębienia: OCT/SOCT + perymetria (ew. FDT) → gonioskopia.
• Ustalenie punktu odniesienia: zdjęcia tarczy, zapis OCT i wyniku pola widzenia.
• Monitoring okresowy i porównanie trendów w czasie.